चाळीसगावात 55 वर्षापूर्वीचे ’प्रेम’ पुन्हा बहरणार ; ढाळलेले अश्रु बोलके होणार !

2 आक्टोंबर 1912 रोजी मुंबापुरीच्या मलबार हिल परिसरात पारशी कुटूंबात जन्मलेल्या केकी मूस यांचा ओढा कलासाधनेकडेच होता. 1920 मध्ये कुटूंबासह ते चाळीसगावी आले आणि रेल्वे स्टेशनपलिकडे त्यांच्या मामांनी बांधून दिलेल्या बंगल्यात राहू लागले.

मुंबईहून चाळीसगावी येण्यापूर्वी केकी मूस त्यांना त्यांच्या प्रेयसीने मागोमाग पंजाब मेलने चाळीसगावला येऊन सोबत जेवण करण्याचे वचन दिले होते. मूस आपल्या प्रेयसीची वाट पाहत राहिले. मात्र डाऊन पंजाब मेलने त्यांची प्रेयसी कधी आलीच नाही. एरवी दारं – खिडक्या बंद असणारा त्यांचा बंगला दरदिवशी पंजाब मेल येणा-या वेळेला रात्री 12 वाजता लख्ख उजळून जात असे. हा जागतिक कीर्तिचा अवलिया कलावंत बंगल्याच्या सज्ज्यात येऊन आपल्या प्रेयसीची वाट पाहत उभा राही. गाडीने निघण्याचा हार्न वाजविल्यानंतरच रात्री 1 वाजता ते जेवण करीत.

प्रेयसीच्या विरहाने व्याकुळ केकी मूस मांडीवर सितार घेऊन विरहाचे आर्तस्वर छेडीत. पहाटेपर्यंत त्यांची सितार झंकारत असे. सकाळ होण्याआधीच पुन्हा ते अंधारात कलासाधनेत गडून जात. 55 वर्षातील त्यांचा प्रत्येक दिवस असाच होता. प्रेयसीची वाट पाहणारा आणि स्वतःला काळोखात बंदिस्त करण्याचा. अर्थात आपल्या प्रेमाचा दीप त्यांनी कधी विझू दिला नाही. दररोज रात्री तो उजळून निघायचा. आता हाचं दिवा स्मारकास्थळी प्रकाशमान होणार आहे.

आजही रेल्वे येते, मात्र प्रेयसी आलीच नाही !
31 डिसेंबर 1989 रोजी अवघे जग नव्या वर्षाच्या स्वागताची फुले हातात घेऊन उभे असतांना केकी मूस यांनी ‘अलविदा’ म्हणत जगाचा निरोप घेतला. त्यांच्यावर पारशी पद्धतीने त्यांच्यावर अंत्यसंस्कार झाले नाहीत. आपल्या बंगल्यातच ते समाधिस्त झाले. आजही रोज रात्री पंजाब मेल येते. समाधिस्त होऊनही जणू ते आपल्या प्रेयसीची वाट पाहत आहे…हम इंतजार करेंगे म्हणत.

…मी अश्रु ढाळले…’ हे त्यांचे आत्मचरित्र असून त्यांनी व्यक्त केलेल्या इच्छेनुसार स्मारक साकारले आहे. मूस यांच्या प्रेयसीचे पत्र, त्यांच्या आत्मचरित्रातील प्रसिद्ध ओळींनी स्मारक सजले आहे. त्यांचे आत्मचरित्र हे देखील उत्तम साहित्य कृती आहे.

समाधीचे स्मारकात रुपांतर करण्यासाठी सुरुची सामंत यांनी 1 लाख 35 हजार रुपयांची मदत केली आहे. स्मारकस्थळी यापूर्वीचं शिल्पकार राम सुतार यांनी बनवून दिलेला पुतळा बसविण्यात आला असून मूस यांच्या आत्मचरित्रातील ’बुडणा-या जहाजाचा कप्तान ज्याप्रमाणे जहाजाबरोबर बुडतो आणि अमरत्वाला प्राप्त होतो…तो त्याच्या श्रद्धास्थानापासून पळून जाण्यापेक्षा मृत्यूला कवटाळतो…’ याओळी कोरण्यात आल्या आहे. यातून त्यांचे मरणोत्तरही आपल्या कलाकृतींविषयी समर्पण दिसून येते.

…मारकाच्या भिंतीवर मूस यांच्या प्रेयसीने त्यांना पाठविलेल पत्र आणि त्यावरील मूस यांचे विचार अलंकृत केले गेले आहे. याचा उल्लेख स्वतः मूस यांनी आपल्या आत्मचरित्रात केला आहे. मूस यांचे इतरही सुविचार भिंतींतीवर कोरण्यात आले आहे.

मूस यांनी ज्या कलांमध्ये प्राविण्य मिळवले होते, त्याची बोधचिन्हे देखील येथे ठेवण्यात आली आहे. यात कलेचे प्रतिक असणारी नटराज मूर्ती, सतार, डीश – ब्रश, कमेरा यांचा समावेश आहे. स्मारकाभोवती बगिच्या तयार करण्यात आला असून रोषनाईने स्मारकाला झळाळी दिली गेली आहे.

संपूर्ण राज्याचे कलासक्त सांस्कृतिक वैभव
मूस यांचे कलादालन हे चाळीसगावचं नव्हे तर संपूर्ण राज्याचे कलासक्त सांस्कृतिक वैभव आहे. 31 डिसेंबर रोजी व्हलेंटिनदिनी त्यांच्या स्मारकाचे लोकार्पण करण्याचा शब्द दिला होता. त्यानुसार हा सोहळा होत आहे. गत पाच वर्षात 30 लाखाचा निधी उपलब्ध करुन दिला आहे. स्मारकामुळे कलादालनाचे सौदर्य खुलले असल्याचे चाळीसगावचे आमदार मंगेशदादा चव्हाण म्हणाले.

वर्षभर कलारसिक व अभ्यासकांच्या कला दालनाला भेटी
गेल्या 32 वर्षापासून मूस यांच्या समाधीस्थळी सर्वधर्मीय प्रार्थना घेऊन आम्ही त्यांचा स्मृतीदिन साजरा करतो. हे सर्वधर्मीयत्वचं चिरंतन ठेवण्यासाठी समाधीचे रुपांतर स्मारकात केले आहे. वर्षभर राज्य व देशपातळीवरील कलारसिक व अभ्यासक कला दालनाला भेटी देतात, असे कलामहर्षि केकी मूस प्रतिष्ठानचे सचिव कमलाकर सामंत म्हणाले.